Haiku

Haiku (vrolijk vers) is een Japanse dichtvorm van ‘één ademtocht lang’.

Het is een rijmloos gedicht van ongeveer 17 lettergrepen (of soms wat minder), verdeeld over drie regels van ongeveer 5-7-5 lettergrepen. De klassieke haikudichter vertrekt graag van een natuurbeeld.

Wellicht de bekendste haiku is er een van de Japanse dichter Basho (uit de 17de eeuw):

een oude vijver
een kikker springt erin –
geluid van water

Het gedachtestreepje scheidt de twee contrasterende elementen waaruit de haiku is opgebouwd. In de klassieke Japanse haiku’s werd daarvoor in plaats van een gedachtestreepje vaak een snijwoord of kireji gebruikt.

Een haikudichter is een goed observator. De haikuïst probeert via een eenvoudige maar suggestieve verwoording één of meer aspecten van de werkelijkheid op te roepen. Hij doet dat niet in lyrische ontboezemingen maar via een sober en kernachtig taalgebruik.

Vaak bevat de haiku een dubbele bodem of een verrassend element. Er wordt van de lezer een creatieve inspanning gevraagd om door te dringen tot de kern van wat de haikudichter bedoelt. Daarom is het aan te raden een haiku tweemaal na elkaar te lezen. Een geslaagde haiku laat je met nieuwe ogen kijken naar de dingen binnen en/of buiten jezelf.

Senryu

Een variant op de haiku is de senryu. Die heeft hetzelfde aantal lettergrepen als een haiku (5-7-5), maar terwijl een haiku de natuur beschrijft, observeert de senryu de mens. Daarbij worden vooral diens tekortkomingen en eigenaardigheden op de korrel genomen.  Een goede senryu kan vol milde humor zitten, klinkt soms spottend of karikaturaal, soms zelfs wat bitter of cynisch, maar nooit is hij kwetsend.

Het onderscheid tussen een haiku en een senryu is niet altijd even scherp. Daarom pleiten sommigen ervoor om het verschil gewoon op te heffen of te reserveren voor duidelijke gevallen.

Tanka

De tanka is een rijmloos gedicht van 31 lettergrepen, verdeeld over vijf versregels volgens het schema 5-7-5-7-7. Vooral in niet-Nederlandstalige tanka’s houdt men het weleens bij minder lettergrepen. De tankadichter gebruikt graag suggestieve natuurbeelden om intense ervaringen of emoties te verwoorden en zo de lezer te raken. De tanka is dan ook veel persoonlijker en lyrischer dan de haiku.

Kyoka

De kyoka (letterlijk: dwaas, lichtgestemd lied) heeft dezelfde structuur als de tanka (5-7-5-7-7), maar is er de meer lichtvoetige variant van. De kyoka is voor de tanka wat de senryu is voor de haiku. Net als bij de haiku/senryu valt de grens tussen een tanka en een kyoka niet altijd haarscherp te trekken.